Hoa tam thất

Tam thất có tên khoa học là Panax Noto Jing Sieng, thuộc họ ngũ gia bì, là loại cây ưa ẩm và sống ở những vùng có khí hậu ôn đới. Trên thế giới, tam thất – còn gọi là sâm Cát Lâm được trồng nhiều ở Trung Quốc, được trồng từ lâu đời tại các miền ôn đới có độ cao trên 1.200m so với mặt biển. Cây tam thất yêu cầu về đất đai, khí hậu rất nghiêm ngặt, chỉ sinh sống và phát triển ở vùng núi cao, khí hậu lạnh và mát quanh năm. Nhiệt độ thích hợp cho cây phát triển là từ 20 đến 25 độ C. Đặc biệt, cây tam thất chỉ phát triển được dưới bóng râm có ánh sáng tán xạ nên phải làm giàn che (3 phần sáng, 7 phần tối).

Cây tam thất đã được di thực vào nước ta năm 1970, do Bộ Nông Nghiệp có mời chuyên gia của Trung Quốc trồng thử và cho năng xuất, chất lượng cao ở vùng thượng nguồn Sông Hồng và dãy núi Hoàng Liên Sơn. Ở nước ta hiện nay, cây tam thất được trồng trên vùng Tây Bắc gồm các tỉnh Lạng Sơn, Lào Cai, Hà Giang, đặc biệt trồng nhiều trên Cao nguyên đá Đồng Văn và Sapa vì nơi đây có đủ điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng cho cây sinh trưởng và phát triển.

Cây tam thất có đặc điểm thân nhỏ, sống lâu năm với độ cao trung bình của cây từ 30-60cm. Vỏ cây tam thất không có lông nhưng có rãnh dọc, thân mọc đứng. Tam thất phải trồng từ 3-7 năm mới thu hoạch được rễ và củ. Còn hoa thì có thể thu hoạch hàng năm.

Hoa tam thất có màu xanh lục nhạt, có kích thước cỡ 3-5cm, hoa nở bung và to hơn nụ. Hàng năm, vào khoảng giữa tháng 7 là đến vụ hoa tam thất, bắt đầu từ giữa tháng 7, nở rộ vào cuối tháng 7 và nửa đầu tháng 8, hoa cuối vụ là cuối tháng 8 dương lịch hàng năm. Đây cũng là lúc bà con dân tộc nơi đây lên rừng để hái hoa. Hoa tươi có thể dùng để sắc nước uống, hoặc chế biến một số món ăn như  nấu canh hoặc xào với thịt bò, thịt heo ăn rất ngon. Nhưng bà con thường phơi khô để có thể bảo quản và sử dụng lâu dài. Ngoài thu hoạch hoa, người dân còn hái nụ hoa tam thất (hoa tam thất non), tuy công dụng giống nhau nhưng nụ hoa tam thất lại đặc biệt tốt và quý hơn hoa nên giá thành cũng cao hơn.

Hoa Tam thất phân biệt căn cứ vào màu sắc hoa, độ lớn nhỏ, có cuống hoa, không có cuống hoa, cuống hoa ngắn, cuống hoa dài. Phân thành hoa Tam thất 3 năm loại đặc biệt không có cuống, hoa Tam thất 3 năm loại tốt không có cuống, hoa Tam thất 3 năm loại trung không có cuống, hoa Tam thất 3 năm có cuống. Trên thị trường chủ yếu phân thành hoa Tam thất 2 năm và 3 năm. Hoa 3 năm tốt hơn hoa 2 năm. Hoa Tam thất từ 4 đến 6 năm trở lên, thì vô cùng hiếm, trên thị trường gần như không có.

Trà hoa tam thất nằm trong top 10 loại trà đắt nhất thế giới. Trong đó kể đến như trà đại hồng bào da-Hong Pao), trà Gyokuro- có xuất xứ từ Nhật Bản, Trà gấu trúc (Panda Dung), Trà thiết quan âm (Tieguanyin)…. Đây là các loại trà về sức khỏe. Chính với những tác dụng trực tiếp đến sức khỏe nên trà hoa tam thất được nhiều người biết đến và sử dụng hàng ngày.

Trong nụ hoa tam thất có chứa nhiều hoạt chất của nhân sâm như Rb1 và Rb2 có vị ngọt mát vì vậy rất tốt cho tim mạch. Ngoài ra, còn có hoạt chất Saponin ginsenoid nhóm Rb có tác dụng an thần, giúp ngủ ngon hơn, chất flavonoid có tác dụng làm mát và giải độc. Nụ hoa tam thất lúc ở dạng giống búp non chưa nở, thành phần hoạt chất trong nụ hoa là cao nhất.

Kể từ khi hoa Tam thất được ghi chép trong “Bản thảo cương mục” đã có 500 năm lịch sử. Trong “Bản thảo cương mục thập dị” nói: “Nhân sâm bổ khí số 1, Tam thất bổ huyết số một, là vật phẩm quý báu nhất của Đông dược.” Tam thất là loại thuốc quý, trải qua lịch sử hơn 600 năm sử dụng, Đông Y cho rằng Tam thất có công dụng hoạt huyết, chỉ thống, chỉ huyết, khứ ứ, tiêu thũng,…Thường dùng trong điều trị các bệnh tổn thương do té ngã đụng dập, sản hậu huyết xấu ứ trở, băng lậu, bế kinh và các loại bệnh chứng xuất huyết.

Theo dược thư cổ, hoa tam thất vị ngọt, tính mát, có công dụng thanh nhiệt, bình can (điều hòa chức năng của tạng can), giáng áp (hạ huyết áp) và an thần, trấn tĩnh, thường được dùng để chữa các chứng và bệnh như cao huyết áp, huyễn vựng (hoa mắt, chóng mặt trong hội chứng rối loạn tiền đình, thiểu năng tuần hoàn não…), nhĩ minh, nhĩ lung (tai ù tai, tai điếc), viêm hầu họng cấp tính, tiêu viêm, giảm béo, can hoả quá mạnh làm mất ngủ kéo dài, nhịp tim không đều, lòng bàn tay bàn chân nóng rát, bực bội trong người hay cáu giận, đêm ngủ hay mộng mị.

Theo Trung dược đại từ điển xuất bản năm 1977, hoa tam thất vị ngọt tính mát, tác dụng thanh nhiệt, bình can, hạ áp, trị tăng huyết áp, hoa mắt, đau đầu, ù tai, viêm họng cấp. Theo sách Trung Hoa bản thảo xuất bản năm 1999, nghiên cứu cho thấy hoa có tác dụng ức chế thần kinh trung ương, giãn mạch ngoại vi, hạ huyết áp trong thời gian ngắn và  kháng viêm hiệu quả.

Trong cuốn “Cây thuốc Việt Nam”, hoa tam thất được ghi lại như một loại thảo dược quý hiếm, có tác dụng chữa bệnh mất ngủ rất hiệu quả. Lương y Đa khoa Bùi Đắc Sáng (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, Hội Đông y Việt Nam) cho biết, trong y học cổ truyền tất cả các bộ phận của cây tam thất đều được dùng làm thuốc với khả năng chữa trị nhiều bệnh khác nhau. Ngoài củ tam thất (kim bất hoán) là một trong những dược liệu quý được dùng phổ biến lâu nay, hoa tam thất cũng được sử dụng rất nhiều trong Đông y là một vị thuốc rất tốt cho sức khỏe.

Theo y học hiện đại, hoa tam thất có thành phần chính là hoạt chất của nhân sâm Rb1, Rb2, có vị ngọt, mát và có tác dụng làm giảm cholesterol toàn phần, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu, giúp tăng cường tuần hoàn máu. Làm tăng lực như giảm căng thẳng mệt mỏi, giúp tăng lực mạnh, tăng khả năng làm việc, rất tốt cho người ăn uống kém, lao động quá sức, hay ra mồ hôi trộm. Ngăn ngừa, phòng chống bệnh như là kích thích hệ miễn dịch, ức chế vi khuẩn và siêu vi khuẩn, tăng sức đề kháng giúp cơ thể phòng chống bệnh tật.

Nụ hoa tam thất đặc biệt có hiệu quả trong hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ, là bệnh mà hiện nay rất nhiều người gặp phải. Trong hoa tam thất có chứa hoạt chất Saponin ginsenoid thuộc nhóm Rb, tác dụng của hoạt chất này chính là ức chế khu thần kinh trung ương, làm tăng lưu thông tuần hoàn máu và có tác dụng rất tốt trong việc an thần. Sử dụng nụ hoa tam thất vừa an toàn vừa giúp xua tan mệt mỏi, stress, giúp cơ thể được an thần, có tác dụng điều trị bệnh mất ngủ kéo dài và có những giấc ngủ ngon và sâu hơn, khi thức dậy vào buổi sáng thấy dễ chịu, tinh thần sảng khoái hơn.

Chất Noto ginsenosid trong hoa tam thất có tác dụng làm giãn mạch, phòng tránh được bệnh xơ vữa động mạch, làm giảm được lượng homocysteine ở trong máu từ đó làm giảm những biến chứng nguy hiểm của các bệnh tim mạch gây ra như nhồi máu cơ tim, co thắt ngực… Hoa tam thất còn có thể làm giảm lượng cholesterrol trong máu và giúp các chỉ số mỡ trong máu ở mức an toàn. Đối với những người bị bệnh huyết áp cao, hoa tam thất sẽ không làm huyết áp giảm một cách đột ngột mà sẽ cân bằng lại từ từ và sau đó giữ ở trạng thái ổn định, ngăn chặn được tình trạng đột quỵ xảy ra.

Trà hoa tam thất tốt cho sức khỏe của phụ nữ sau sinh. Cơ thể phụ nữ sau khi sinh thường yếu ớt, sức đề kháng yếu, nên dễ bị trầm cảm, stress và một số loại bệnh như thiếu máu, sản dịch, cảm, rạn da và nổi mụn… Tác dụng của trà hoa tam thất chính là giúp vết thương mau lành, giảm đau và đào thải sản dịch ra khỏi cơ thể. Hoa tam thất cũng hiệu quả trong việc hỗ trợ điều trị các triệu chứng như hoa mắt, chóng mặt, thiếu máu nhẹ và giúp cho khí huyết lưu thông tốt hơn. Phụ nữ sau khi sinh có thể uống trà hoa tam thất để kích thích tuyến sữa và làm cho tuyến sữa hoạt động tốt hơn.

Trà hoa tam thất giúp phòng tránh được bệnh ung thư. Hoa tam thất có thể ức chế được sự hình thành của những tế bào ung thư làm cho các khối u không thể phát triển được, đặc biệt là đối với bệnh u xơ cổ tử cung.

Hoa tam thất còn có tác dụng làm đẹp, giảm thiểu da bị lão hóa, nám da, mụn cám, giúp lượng máu trên da lưu thông tốt hơn làm cho da mịn màng, hồng hào và khỏe mạnh. Không những thế, hoa tam thất còn có thể làm giảm được lượng mỡ thừa trong cơ thể nên được rất nhiều chị em phụ nữ sử dụng để làm đẹp da và giúp cho thân hình thon gọn hơn.

Một số lưu ý khi sử dụng hoa tam thất: hoa tam thất mang đến rất nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe của con người, tuy nhiên cũng gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn và không phải đối tượng nào cũng có thể sử dụng được. Tác dụng phụ của hoa tam thất gây ra gồm: hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, đau bụng, đi ngoài  và nghiêm trọng hơn là làm cho chân tay bị bủn rủn… Phụ nữ trong thời kỳ mang thai không nên uống chúng vì có thể sẽ bị động thai và gây ra những ảnh hưởng không tốt cho thai nhi. Người bị bệnh huyết áp thấp không nên sử dụng hoa tam thất vì sẽ rất dễ gặp phải tác dụng phụ như trên.

Người thể chất hàn lạnh, đại tiện lỏng nát, bàn tay bàn chân lạnh không nên sử dụng bởi hoa tam thất có tính mát, khi sử dụng sẽ càng cảm thấy lạnh hơn. Phụ nữ đang hành kinh không nên sử dụng, tác dụng hoạt huyết hóa ứ của hoa có thể khiến kinh nguyệt ra nhiều hơn. Người đang cảm lạnh cũng không nên dùng vì có thể làm cảm lạnh nặng hơn. Trẻ nhỏ dưới 5 tuổi cần lưu ý khi sử dụng.

Hoa tam thất có 2 dạng tươi và khô, ngoài ra còn có loại được sấy khô tán thành bột mịn. Hoa tam thất tươi có thể dùng để xào thịt: lấy 20g hoa Tam thất, ngâm nước ấm 10 – 20 phút, thịt thái miếng xào cùng nụ hoa.

Để pha trà nụ hoa tam thất chỉ cần lấy 3-4 nụ hoa tam thất cho vào cốc nước sôi, hãm như hãm trà mạn uống đến khi nào trà hết vị ngọt đắng thì thay bằng ấm mới. Trà hoa tam thất có mùi thơm đặc trưng, người mới uống chưa quen sẽ thấy trà hoa tam thất có vị se se, hơi đắng nhưng sau đó sẽ thấy vị ngọt mát ở trong cổ họng. Không chỉ sử dụng độc vị nụ hoa tam thất, có thể kết hợp với trà cúc hoa sẽ rất tốt, uống trước khi ngủ khoảng 2 tiếng sẽ giúp ngủ sâu và ngon giấc hơn. Nụ hoa tam thất rất tốt, có thể uống bất cứ lúc nào và ở mọi lứa tuổi, vừa chữa bệnh vừa nâng cao thể trạng.

Bình luận